นิทานอุทาหรณ์เป็นนิทานที่เล่าเพื่อสอนให้รู้จักความดี ความชั่ว สอนให้รู้จักใช้ชีวิตอย่างถูกต้องเหมาะสม สอนให้รู้จักการแก้ปัญหาต่างๆ สอนให้รู้จักการประพฤติตนให้เป็นมนุษย์ที่ดี นิทานอุทาหรณ์มักมีจุดจบที่สอนใจผู้ฟัง เช่น นิทานเรื่อง “สามช่า” สอนให้รู้จักความซื่อสัตย์ ความกตัญญู ความเมตตา และความรักสามัคคี นิทานเรื่อง “ลูกเศรษฐีกับลูกขอทาน” สอนให้รู้จักความกตัญญู ความขยันหมั่นเพียร และรู้จักคุณค่าของชีวิต เป็นต้น
นิทานอุทาหรณ์มีความสำคัญต่อสังคมมนุษย์เป็นอย่างมาก เพราะเป็นสื่อที่ช่วยให้ผู้คนเรียนรู้และเติบโตได้อย่างมีคุณภาพ นิทานอุทาหรณ์ช่วยให้ผู้คนรู้จักคิดวิเคราะห์ รู้จักแยกแยะระหว่างความดีและความชั่ว รู้จักเลือกทำในสิ่งที่ถูกต้องเหมาะสม รู้จักแก้ปัญหาต่างๆ และรู้จักใช้ชีวิตอย่างมีความสุข
นิทานอุทาหรณ์สามารถแบ่งออกได้เป็น 2 ประเภทหลักๆ ดังนี้
- นิทานอุทาหรณ์ทางศาสนา มักเป็นนิทานที่เล่าเกี่ยวกับพุทธประวัติ ชาดก หรือนิทานที่สอนให้รู้จักหลักธรรมทางศาสนา เช่น นิทานเรื่อง “ชาดกเรื่องเต่ากับกระต่าย” สอนให้รู้จักความพยายามและความอดทน นิทานเรื่อง “ชาดกเรื่องพรานบุญ” สอนให้รู้จักความกตัญญู นิทานเรื่อง “นิทานเรื่องพระมหาชนก” สอนให้รู้จักความอดทน ความเพียรพยายาม และไม่ยอมแพ้ต่ออุปสรรค เป็นต้น
- นิทานอุทาหรณ์ทางโลก มักเป็นนิทานที่เล่าเกี่ยวกับเหตุการณ์ในชีวิตจริง สอนให้รู้จักใช้ชีวิตอย่างถูกต้องเหมาะสม เช่น นิทานเรื่อง “สามช่า” สอนให้รู้จักความซื่อสัตย์ ความกตัญญู ความเมตตา และความรักสามัคคี นิทานเรื่อง “ลูกเศรษฐีกับลูกขอทาน” สอนให้รู้จักความกตัญญู ความขยันหมั่นเพียร และรู้จักคุณค่าของชีวิต เป็นต้น
